Ο Ναός της Παναγίας της Επισκοπής...

ήταν ένα από τα σημαντικότερα Βυζαντινά μνημεία της Ελλάδας. Βρίσκεται από το 1965 στο βυθό της τεχνητής λίμνης των Κρεμαστών, στον Αχελώο. Είναι γνωστό στους αρχαιολόγους ως «Επισκοπή» Ευρυτανίας και στην περιοχή της Ευρυτανίας ως «Παναγία της Επισκοπής». Πρόκειται για έναν ωραίο βυζαντινό ναό πού υπήρχε στο χωριό Επισκοπή Ευρυτανίας. Είχε κτισθεί τον 8ο αιώνα και αναγνωριζόταν ως ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Ελλάδος. Ο διευθυντής του Βυζ. Μουσείου Αθηνών, αρχαιολόγος Παύλος Λαζαρίδης, έγραφε γι’ αυτόν το 1980: « …Κτισμένος στη δεξιά όχθη του Μέγδοβα, παραποτάμου του Αχελώου, ξάφνιαζε τον περαστικό με την σιλουέτα και το μέγεθός του». Αλλά και ο ακαδημαϊκός Μανόλης Χατζηδάκης παρατηρούσε ότι: «το κτήριο υψωνόταν στην όχθη του ποταμού στερεό και επιβλητικό έργο σεμνού αρχαϊκού κάλλους». Θεωρείται πλέον βέβαιο ότι ο ναός της Επισκοπής υπήρξε έδρα Επισκοπής -το πιο πιθανό της Επισκοπής «Λιτζάς και Αγράφων»- γεγονός που μαρτυρεί και το όνομα του ναού «Επισκοπή».

Χρονολόγηση...

Ο ναός της Επισκοπής ανήκε στον «μεταβατικό» ονομαζόμενο τύπο, που συναντάται σε ολόκληρη τη βαλκανική χερσόνησο: Στην πρώην Γιουγκοσλαβία, στη Βουλγαρία, στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Στον τύπο αυτό κατά τον ακαδημαϊκό Αν. Ορλάνδο, ανήκουν εκτός από το ναό της Παναγίας της Σκριπούς στη Βοιωτία και οι εξής ναοί: 1) ο Άγιος Λεόντιος της Βόδοτσας κοντά στη Στρώμνιτσα, 2) ο Άγιος Γερμανός στη μικρή Πρέσπα, 3) ο Άγιος Ιωάννης της Μεσημβρίας στη Βουλγαρία, 4) η Παναξιώτισσα στη Γαυρολίμνη Αιτωλ/νίας, 5) η Μεταμόρφωση Κορωπίου, 6) οι Ασώματοι της Μάνης και 7) ο Άγιος Ιωάννης ο «Λαμπαδιστής» στην Κύπρο. Η «Επισκοπή» Ευρυτανίας, υπήρχε κατά τα χρόνια της εικονομαχίας. Αυτό μαρτυρείται από το αρχαιότερο στρώμα ζωγραφικής, το οποίο έχει ανεικονικό χαρακτήρα, με εξαίρεση μια παράσταση της Σταύρωσης. Για τη χρονολόγηση όμως του ναού υπάρχουν διαφορετικές γνώμες: Ο Αν. Ορλάνδος χρονολογεί τον ναό στον 10ο αιώνα, ο Μ. Χατζηδάκης στον 9ο, ο Π. Βοκοτόπουλος στον 8ο, ο Π. Λαζαρίδης στον 8ο αλλά πριν την Εικονομαχία. Ο καθηγητής Χ. Μπούρας θεωρεί ότι υπάρχει «χρονολογικό πρόβλημα» με την Επισκοπή Ευρυτανίας, αλλά συγχρόνως δέχεται την παρουσία του ναού κατά την εικονομαχική περίοδο.